دکتر لهرابی بهترین مشاور تحصیلی شهرکرد - دوره متوسطه از مهم ترین دوره های تحصیلی دانش آموزان است.

دورهٔ متوسطه از دوره‌هاى مهم، حساس و مؤثر در زندگى فردى و اجتماعى آدمى است. دوره‌اى است که به سبب وضع زيستي، اجتماعى و روانى دانش‌آموزان آن با ساير دوره‌هاى تحصيلى مشترکات و مميزاتى دارد و داراى طيف وسيعى است که دوران نوجوانى را در بر مى‌گيرد و در انتهاى طيف به دنياى جوانى مى‌رسد.

در دورهٔ متوسطه، قسمت اعظم استعدادهاى اختصاصى نوجوان و جوان بروز مى‌کند، قدرت يادگيرى آنان به حد اعلاء خود مى‌رسد، کنجکاوى آنان جهت معينى مى‌يابد و مسائل جديد زندگى نظير انتخاب رشته، انتخاب حرفه و شغل، اداره خانواده و گرايش به مرام و مسلک، ذهن آنان را به خود مشغول مى‌دارد و به مرحلهٔ ادراک ارزش‌هاى اجتماعي، اقتصادى و معنوى مى‌رسند؛ از اين‌رو اين دوره در نظام‌هاى تعليم و تربيت کشورهاى مختلف جهان اهميت زيادى دارد.

دورهٔ متوسطه، از لحاظ مبانى فلسفي، زيستي، روانى و اجتماعى دورهٔ بسيار مهمى است. دوره‌اى که آموزش عمومى را به آموزش عالى پيوند مى‌دهد و گروه کثيرى را براى ورود به جامعه و بازار کار مهيا مى‌کند؛ از اين‌رو هر نوع نارسائى و خلل در اين دوره مستقيماً بر عملکرد و کيفيت هر دو حلقه آموزش، عمومى و عالي، تأثير بسزائى خواهد داشت.

 

 

بیین مفهوم برنامه ریزی درسی دوره متوسطه و چگونگی تفکیک و ضرورت آن

آموزش متوسطه

 

دوره متوسطه دوره اي است كه در آن دانش آموزان گروه سني چهارده تا هفده يا هجده ساله تحصيل مي كنند و به دليل تنوع برنامه ها و تعدد رشته هاي تحصيلي، فرصت انتخاب دارند.اگرآموزش متوسطه را به عنوان دوره واسط بين آموزش پايه و آموزش عالي در نظر بگيريم، تحصيلات بعد از دوره ابتدايي  همانند بسياري از كشورها به عنوان آموزش متوسطه به دو دوره مقدماتی و تکمیلی تقسيم مي شود.درایران دوره راهنمايي تحصيلي جزو دوره مقدماتی متوسطه در نظر گرفته می شود.

در گزارش نهايي اجلاس منطقه اي يونسكو آمده است؛ دوره متوسطه عبارت است از دوره انتقالي ميان آموزش پايه كه عمومي و غير تخصصي است و آموزش تخصصي تر در سطح آموزش عالي؛ دوره انتقال ميان كودكي و جواني است و يك دوره مياني كه به واسطه بسياري از فشار هاي رواني، جسماني و مشكلات سازگاري، ويژگي هاي خاصي را به نوجوان و جوان مي بخشد. اين دوره در بسياري از كشورهاي در حال توسعه، منبع اصلي توليد نيروهاي انساني نيمه ماهر است.

اين دوره ممكن است از سه جهت دوره انتقالي باشد:

1.      انتقال از آموزش عمومي، همگاني و غير تخصصي به آموزش دانشگاهي تخصصي خاص عده اي محدود.

2.      انتقال از محيط آموزشي به محيط كار و زندگي.

3.      انتقال از دوره ميان كودكي كه نياز هاي فرد تحت نظر و مراقبت ديگران تامين مي شود و جواني و بلوغ كه به فرد استقلال و قبول مسئوليت مي دهد.

اهميت آموزش متوسطه

دوره متوسطه از دوره هاي مهم و حساس و موثر در زندگي فردي و اجتماعي آدمي است. دوره اي كه به سبب وضع زيستي، اجتماعي و رواني دانش آموزان با ساير دوره هاي تحصيلي مشتركات و مميزاتي دارد. این دوره دارای طيف وسيعي است كه دوران نوجواني را در بر مي گيرد و در انتهاي طيف به جواني مي رسد.

در دوره متوسطه قسمت اعظم استعداد هاي خاص نوجوانان و جوانان بروز مي كند، قدرت يادگيري آنان به حد اعلاي خود مي رسد، كنجكاوي آنان جهت معيني مي يابد و مسائل جديد زندگي نظير انتخاب رشته، انتخاب حرفه و شغل، اداره خانواده و گرايش به مرام و مسلك، ذهن آنان را به خود مشغول مي دارد و به مرحله ادراك ارزش هاي اجتماعي، اقتصادي و معنوي مي رسند؛ از اين رو اين دوره در نظام هاي تعليم و تربيت كشور هاي مختلف جهان اهميت زيادی دارد.

دوره متوسطه، از لحاظ مباني فلسفي، زيستي، رواني و اجتماعي دوره بسيار مهمي است. دوره اي كه آموزش عمومي را به آموزش عالي پيوند مي دهد و گروه كثيري رابراي ورود به جامعه و بازار كار مهيا مي كند؛ از اين رو هر نوع نارسايي و خلل در اين دوره مستقيماً بر عملكرد و كيفيت هر دو حلقه آموزش، عمومي و عالي تاثير بسزايي خواهد داشت (صافي،1384، ص 90).

تربيت و آماده ساختن نوجوانان و جوانان يكي از مهمترين هدف هاي آموزش و پرورش است. بطوريكه نمي توان جامعه اي را يافت كه از جوانان و مسائل آنان سخن نگويد و از آنها به عنوان عناصری مهم و ارزشمند یاد نکند. توجه خاص به جوانان را مي توان اینگونه توجيه كرد:

1.      جوانان اكثريت هر اجتماعي را تشكيل مي دهند.

2.      اداره اجتماع به تدريج به جوانان سپرده مي شود.

3.      جوانان نگاهدارنده تمدن و فرهنگ هر اجتماعي هستند.

4.      جوانان  بایداز دوران جواني خود به شكل مطلوب بهره مند شوند تا از سلامت بدني و رواني برخوردار باشند.

5.      جوانان باید خانواده سالم تشكيل دهند و فرزندان سالم بار آورند.

6.      جوانان  بایدآثار فرهنگي مطلوب والدين خود را حفظ کنند بطوریکه تصور شود والدينشان هنوز هم زنده اند.

7.      جوانان، به طور طبيعي با والدين يا بطور كلي بزرگسالان تفاوت هاي رفتاري پيدا مي كنند، پس لازمست بزرگسالان خود را از ياد نبرند و بدانهااحترام گذارند.

8.      آينده سالم و مطلوب در صورتي امكان خواهد داشت كه امروز مديران سالم براي آن تربيت شوند (شعاري نژاد، 1376،ص27).

 

آموزش متوسطه از نظر:

1-   رشد اخلاقی و معنوی، عقلانی، بدنی و اجتماعی.

2-   بروز و ظهور استعدادهای عمومی بویژه استعدادهای اختصاصی.

3-   ارتباط با رشد اقتصادی جامعه و تامین نیازهای نیروی انسانی بخشهای صنعت، کشاورزی و خدمات بویژه در سطوح متوسطه.

4-   آماده کردن فارغ التحصیلان این دوره برای ادامه تحصیل و اخذ تخصص در دانشگاه ها  و مدارس عالی کشور.

حائز اهمیت است لذا بررسی این دوره تحصیلی و آگاهی همه جانبه از موارد قوت و ضعف آن و شناخت مسائل و تحلیل آنها امری ضروری محسوب می گردد.

ضرورت برنامه ریزی

چون آموزش و پرورش بارور، خلاق و سازنده در کشور امری حیاتی است ، برای پیشرفت کشور (توسعه اقتصادی، اجتماعی) و رسیدن به تحولات موجود در جهان و بازنماندن از علم و تکنولوژی جهانی، باید راهبردها و تدابیر علمی و منطقی به صورت برنامه ریزی های کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت تدوین و اجرا شود .  برنامه ریزی آموزش و پرورش با مشخص ساختن هدف ها و اولویت های آموزشی کشور و کشیدن نقشه و طرح هایی برای رسیدن به آن اهداف، سروکار دارد.

در کتاب یونسکو به نام برنامه ریزی آموزش و پرورش  Educational Planning  آورده شده است؛ برنامه ریزی آموزش و پرورش برداشتی منطقی وعلمی برای حل مسایل آموزشی است مشتمل بر تعیین هدف ها و منابع بررسی راه های رسیدن به اهداف و بالاخره پیاده کردن برنامه براساس شناسایی وضع کنونی و روند آن. البته صاحب نظران تعلیم و تربیت معتقدند کار برنامه ریزان تعیین هدف ها نیست بلکه تدبیر وسایل برای رسیدن به اهداف است. اگر تعیین اهداف در سطوح و مراحل دیگری انجام گیرد، دلیل بر جدایی هدف با برنامه نیست بلکه تعیین هدف مبنای برنامه ریزی است.

 

آموزش متوسطه در ژاپن

دوره آموزش متوسطه در ژاپن به دو دوره مقدماتی متوسطه و تکمیلی متوسطه تقسيم مي شود.

 مقطع مقدماتي متوسطه حداكثرمدت زمان3سال در رده هاي سني 15-12 سال به طول مي انجامد.اين مقطع آموزشي اجباري ورسمي بوده وبا دريافت شهريه ازوالدين كودكان ارائه مي گردد. مدت زمان كلاس درس 55 دقيقه است .هدف اصلي مراكزآموزش مقدماتي متوسطه، ارائة آموزش عمومي متناسب با مراحل رشد جسمي و ذهني دانش آموزان است.

 مقطع تكميلي متوسطه مدت زمان3سال در رده هاي سني18-15 سال به طول مي انجامد.اين مقطع آموزشي غيراجباري ورسمي بوده وبا دريافت شهريه ارائه مي گردد. ورود به مدارس مقدماتي متوسطه دولتي با سهمية هيئت مديره آموزش محلي مي باشد ، اما ورود به مدارس ملي و خصوصي توسط امتحان صورت مي گيرد . تعدادي از مدارس خصوصي آموزش پيوستة 6 ساله ارائه مي دهند كه دوره هاي مقدماتي و تكميلي متوسطه را در بر مي گيرد. (آقازاده، 1385)

با اينكه بيشتر دانش‌آموزان در برنامه سه ساله دبيرستان ثبت‌نام مي‌كنند، سال سوم دبيرستان يعني كلاس دوازدهم ويژه كساني است كه مي‌خواهند آمادگي لازم را براي ورود به دانشگاه پيدا كنند. آنهايي كه مايلند وارد دانشگاه شوند بايد در آزمون جامع دانشگاه (Juken) شركت كنند، كساني كه بعد از پايان دانشگاه مايل به ادامه تحصيل نيستند، وارد مشاغل حرفه‌اي مي‌شوند. برنامه‌هاي دوره متوسطه در ژاپن عمدتاً بر محور زبان و فرهنگ بومي، مهارت‌هاي فردي و اجتماعي و شغلي بهداشت يا موسيقي و هنر رياضيات و علوم پايه كاربردي استوار است.

سه نوع دوره تكميلي متوسطه وجوددارد:

. تمام وقت

. پاره وقت

. مكاتبه‌اي غيرحضوري

دوره تمام وقت سه سال طول مي‌كشد،درحالي كه دوره ‌هاي پاره وقت ومكاتبه‌اي بيش ازسه سال به طول مي‌انجامند .دوره ‌هاي پاره وقت دونوع هستند:دوره ‌هاي روزانه ودوره ‌هاي شبانه .اكثريت دوره ‌هايي ازاين قبيل شب‌ها ارائه  مي‌شوند.

ورود به دورة تكميلي متوسطه توسط امتحان يا گزينش صورت مي گيرد. در سال 1988 نوع جديدي مدرسه به نام دبيرستان با سيستم واحدي افتتاح گرديد.دوره هاي دبيرستاني مي توانند به دوره هاي عمومي، حرفه اي، و دوره هاي تركيبي(غير حضوري) مكاتبه اي طبقه بندي شوند.

سال اول دبيرستان براي آموزش عمومي دانش آموزان در نظر گرفته مي شود. در سال دوم، دروس به دوره هاي آماده سازي جهت كالجها و دوره هاي حرفه اي تقسيم ميشوند.در سومين سال، دوره هاي آماده سازي كالج به علوم انساني و اجتماعي، علوم و فني تقسيم مي شود. از اينرو حتي در دبيرستانهاي عمومي هم در زمان فارغ التحصيلي  سه دوره وجود دارد. دوره هاي حرفه اي ساعات كمتري را براي موضوعات فرهنگي مي گذراند، و طبيعتا بر موضوعاتي تاكيد دارند كه به منظور حرفه هاي معيني جهت گيري شده اند.دانش آموزان به هنگام ورود به مقطع تكميلي متوسطه 15 ساله هستند و تصميم مي گيرند كه دوره عمومي يا حرفه اي و يا دوره مكاتبه اي (غير حضوري)را بگذرانند .

درمقطع تكميلي متوسطه برنامه هاي درسي به3نوع عمومي،تخصصي وتلفيقي تقسيم ميشوند.

دردورة عمومي دانش آموزان بايددروس بيشتري رادرزمينه هاي فني يا حرفه اي اخذ نمايند.

دردورة تلفيقي دانش آموزان ميتوانند دروس خودرا به طورتؤامان هم درزمينه هاي علمي و هم در زمينه هاي فني و حرفه اي اتخاذ نمايند.دردورة تكميلي متوسطه دروس انتخابي زيادي پيش بيني شده است كه مدارس بر حسب تمايل وانتظارات دانش آموزان تعدادي از آنها را ارائه مي كنند.

برنامه درسی تلفیقی

این برنامه از آوریل سال 2003 در همه مدارس ژاپن اجرا می شود و بازنگری در برنامه های درسی مدارس است به نحوی که فرصت لازم برای یادگیری تلفیقی یا مطالعه تلفیقی در برنامه های آموزشی و درسی فراهم شود. این برنامه به عنوان یک ماده درسی نیست ، بلکه فرصت یادگیری است که در مدارس و برای دانش آموزان در نظر گرفته شده است و هر مدرسه با توجه به شرایط طبیعی ، فرهنگی ، جغرافیایی ، آموزشی و اجتماعی باید محتوای لازم برای آموزش آن را به کمک خود دانش آموزان فراهم کند. هدف اساسی این برنامه، برقراری ارتباط موثر میان عناصر و موضوعات مختلف برنامه درسی در فعالیت های آموزشی مدارس است. معمولا و به طور سنتی در برنامه های آموزشی مدارس دیوار محکمی میان موضوعات درسی کشیده شده است و هر ماده درسی صرف نظر از دیگر مواد به طور مستقل آموزش داده می شود. این روند برآمده از گسترش موضوعات درسی و مواد آموزشی در نظام آموزش عالی است که در برنامه های آموزشی مدارس نیز تاثیر قابل توجهی داشته است.
تصمیم به بازبینی برنامه های درسی و آموزشی مدارس و فراهم کردن فرصتهای جدید یادگیری در قالب برنامه درسی تلفیقی برای دانش آموزان بیشتر برای این منظور صورت گرفته است که دیوارهای بلند و مستحکم میان موضوعات و مواد درسی را کوتاه تر و منعطف تر کند. این برنامه بیش از آن که بخواهد دانش معینی را به دانش آموزان القاء کند، به دنبال فراهم کردن زمینه های لازم برای شکوفایی قابلیت های فردی دانش آموزان و گسترش تجربه های فردی و مستقل آنهاست. بعلاوه کوشش می کند تا به آنها بیاموزد چگونه فکر کنند، تصمیم بگیرند، اندیشه های خود را سازماندهی کنند، مهارت های یادگیری ، پژوهش ، جمع آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات را به دست آورند. در ارتباط با محیط اطراف خود بیاموزند و آموخته های خود را با جامعه و زندگی روزمره مرتبط کنند. در عین حال ، به مدارس توصیه شده است تا با توجه به موقعیت خود حتی الامکان موضوعاتی نظیر تفاهم و ارتباطات بین المللی ، مهارت های لازم زندگی در دنیای اطلاعات و ارتباطات ، سواد فناوری اطلاعات ، تفکر خلاق ، مسائل محیط زیست ، بهداشت و ایمنی فردی و اجتماعی ، مشارکت دانش آموزان در اداره مدرسه ، یادگیری از طریق شبکه مهارت های روابط انسانی ، مشکلات فرهنگی و اجتماعی جامعه ژاپن و غیره را مورد توجه قرار دهند. روش آموزش بیشتر کاربردی ، عینی و تجربی است و کمتر از روشهای معمول سخنرانی آن هم در فضای سنتی کلاس برای آموزش این درس استفاده می شود. معلمان نه تنها معلمان رسمی مدرسه بلکه والدین ، شهروندان ، دوستان و همبازی ها، مسوولان فرهنگی ، علمی ، اجتماعی و صنعتی نیز هستند و مکانهای آموزشی نه تنها مدرسه بلکه شامل پارکها، کارگاه های صنعتی و خدماتی ، کتابخانه ها، موزه ها، رودخانه ها، کوهها، موسسات اجتماعی و آزمایشگاه های مختلف نیز هست.
دانش آموزان به روش فعال در فرآیند یاددهی یادگیری مشارکت می کنند و خود در تهیه و سازماندهی محتوا، ارائه درس و ارزشیابی آن بویژه در موضوعات بین رشته ای نقش اساسی دارند. (1)